Batlamyus’un (Ptolemaios) 2000 yıllık yanılgısı, aslında onun dünya merkezli (jeosantrik) evren modelidir. Bu model, yüzyıllar boyunca bilimde ve toplumda etkili olmuş, ancak hatalı olduğu anlaşılınca bile etkileri tamamen silinmemiştir. Bu eski yanılgının modern hayattaki yansımaları hâlâ bazı alanlarda hayatımızı zorlaştırıyor. Nasıl:
Batlamyus’un modeli, “insan evrenin merkezindedir” fikrini doğurmuştur. Bu görüş:
• Doğayı sömürmeyi meşrulaştırmış, insan dışı yaşamı değersizleştirmiştir.
• Bugün bile çevre krizlerinin kökeninde bu kibirli bakış açısı vardır: “Doğa bize hizmet etmeli.”
Bilimsel Direniş – Yanlışta Israr
Batlamyus’un modeline asırlarca sorgusuz sualsiz inanıldı. Bu da:
• Yeni fikirlere karşı dogmatik direnci doğurdu.
• Örneğin, Kopernik ve Galileo gibi bilim insanları bu modeli sorguladıkları için sansüre ve cezaya uğradılar.
Bu zihinsel kalıp, günümüzde de etkili:
“Gerçeği değiştirmek yerine inancımı savunurum.”
Gerçeği Eğip Bükme Eğilimi
Batlamyus, gözlemlerle uymayan hareketleri açıklamak için karmaşık döngüler (epicycles) icat etti. Bu yaklaşım:
• “Hatalı bir sistemi düzeltmek yerine yama yapalım” anlayışının kökenidir.
• Bugün hâlâ bazı insanlar ya da kurumlar, yanlış modelleri düzeltmek yerine üzerini süslemeyi tercih eder
Hurafelere Zemin Hazırladı – Astrolojik Sapmalar
Batlamyus aynı zamanda astrolojiyi de sistemleştiren kişidir. Burçlar ve yıldız falları üzerine yaptığı çalışmalarda:
• Gökyüzündeki düzenin insan kaderini belirlediği fikrini yaygınlaştırdı.
• Bu da günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan bilim dışı inanç sistemlerinin temelini oluşturdu.
Sonuç: İnsanlar hâlâ yıldızlara bakarak iş seçiyor, evleniyor veya korkuyor.
İlerlemenin Önünü Tıkayan Geleneğe Tapınma
Batlamyus’un yanılgısı, “eski olan doğrudur” anlayışını beslemiştir. Bu da:
• Bilimsel ve toplumsal ilerlemeye direnç oluşturur.
• Modern dünyada bile teknolojik ya da sosyal değişimlere karşı çıkarken bu zihniyet kullanılır:
“Bin yıldır böyleydi, şimdi mi yanlış olacak?”
Sonuç:
Batlamyus’un 2000 yıl önce yaptığı bilimsel hata, yalnızca yanlış bir evren modeli sunmadı. Aynı zamanda:
• İnsanlığı merkezde görme kibri,
• Bilime direnen inatçılık,
• Hurafelere bağımlılık,
• Gerçeklerle yüzleşmekten kaçınma alışkanlığı
gibi çok daha derin zihinsel kalıpları da miras bıraktı.
Bu yüzden onun yanılgısı sadece bir astronomi hatası değil, bugün bile hayatlarımızı zorlaştıran bir düşünsel mirastır.