Ruh sağlığı alanında kimler çalışır
Geçen senelerin önemli olaylarından birisi İstanbul Beyoğlu’nda yaşanılan “Melekler ile Yaşamak” isimli kitabın yazarı ve yaşam koçu Beki İkala Erikli cinayetiydi. Yaşanan bu acı ölümle ilgili bir sürü yorum yapıldı. Hatta cinayet masası uzmanları gibi yorumlar yapıldı. Bence tartışmaların en çarpıcısı ruh sağlığı uzmanlığı tartışmaları oldu.
Türkiye’de son yıllarda ruh sağlığı profesyonellerine talebin arttığını çok rahatlıkla söyleyebilirim. Sınırlı sayıda olan ruh sağlığı hekimleriyle sadece farmakolojik tedavi yürütülmeye çalışıldı bugüne kadar. Fakat çeşitli nedenlerle psikoterapiye de talep olmaya başladı. Bununla ilgili gerekli gereksiz birçok eğitimler açılmaya başlandı. Ruh sağlığı alanı çalışanları bu oluşan talep nedeniyle psikoterapi eğitimlerine katılma ihtiyacı hissetmeye başladı. Ancak bu talep hazır olmayan ruh sağlığı alanında tartışmalara da yol açtı. Her gün farklı, ne olduğu belirsiz, yeni yeni akımlar çıkmakta, toplum farklı yaklaşımlardan destek almaya yönelmektedir. Depresyon başta olmak üzere ruh hastalıklarının oluşumunu önleyici önlemler ne yazık ki alınmazken, sağlık ve sosyal güvenlik sisteminde katılım payını her geçen gün arttıran ekonomik önlemler ruh sağlığı hizmetlerine ulaşımı da güçlendirmektedir. Öte yandan farklı alanlardan farklı kesimlerden farklı unvanlarla piyasada cirit atmaktadır. Bunu düzenleyen bir ruh sağlığı yasası da henüz çıkarılamamaktadır.
Siz okuyucularımız için ruh sağlığı alanında çalışan profesyonel meslekler ne yapar, ne yapamaz bunu anlatmaya çalışacağım. Psikiyatri sinir sistemindeki bozuklukları ve bunların doğurduğu hastalıkları inceleyip tedavi eden bir alandır. Psikiyatri Uzmanı ise çocuk veya yetişkin olmak üzere uzmanlık yapan tıp fakültesi mezunu ruh sağlığı profesyonelidir.
Bir tıp dalı olan psikiyatri nörobilim, farmakoloji, biyokimya, psikoloji ve tıp alanları ile iç içedir. Nörolog ve diğer branşlardan farklı olarak psikiyatristler doktor-hasta ilişkisinde uzmanlaşmış ve psikoterapinin farklı yollarla kullanımı ile diğer tedavi edici iletişim teknikleri üzerine eğitim almışlardır. Psikiyatristler ayrıca psikologlar gibi diğer ruh sağlığı uzmanlarından aldıkları eğitimle ayrılırlar. Tüm diğer tıp alanları için gerektiği gibi temel tıp eğitimi aldıktan sonra psikiyatri uzmanlık dalını seçerler. Hekim olan psikiyatri uzmanı ruhsal bozuklukların tanısını yapmak ve tedavisini üstlenmekte yetkili ve sorumludur. Psikiyatristler hastalarına gerektiğinde fizik muayene yapabilirler, laboratuvar testlerini isteyebilirler, tanı ve ayırıcı tanıya yönelik nörogörüntüleme araçlarını kullanabilirler, psikoterapi ve ilaç tedavisi uygulayabilirler veya diğer psikiyatrik incelemelerden geçirebilirler. Psikiyatrinin tanı ve tedavisini yaptığı hastalık gruplarından bazıları ise depresyon, panik bozukluk ve anksiyete bozuklukları, bipolar bozukluk, şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar, obsesif kompulsif bozukluk, alkol ve madde bağımlılığı, kişilik bozuklukları, disosiyatif bozukluklar, demanslar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, akut ve travma sonrası stres bozukluğu, somatoform bozukluklar, cinsel işlev bozuklukları, uyku bozukluklarıdır.
Modern psikoloji günümüzde, davranışı ve davranışın altında yatan süreçleri bilimsel olarak inceleyen çalışma alanı olarak tanımlanır. Bilişsel süreçleri doğrudan gözleme olanağı yoktur; organizmanın davranışları gözlenerek ya da nörolojik bulgular kullanılarak onların varlığı saptanır (Cüceloğlu, 1991). Psikolog da bu bilimi yapana denir. Psikologlar çalıştıkları alana göre değişik görevler alabilirler. Ağırlıklı olarak Devlet ya da Üniversite hastanelerinde psikolog olarak psikiyatri polikliniğinde çalışırlar. Hastanelerdeki çalışmalar genel olarak psikiyatri kliniğiyle beraber yürütülür. Psikiyatri hastalarına kişilik testi, zeka testi uygulayabilir, terapi gereken hastalara bireysel veya grup terapileri yapar (psikoterapist olmalı). Özel danışmanlık merkezlerinde çalışan psikologlar ise evlilik ve aile terapisi (aile danışmanlığı, evlilik ve çift terapisi eğitimi almalı), bireysel ve grup terapileri, kişilik ve zeka testleri (sertifika eğitimi almalı), çocuk değerlendirme ve gelişim testleri (sertifika eğitimi almalı), işyeri danışmanlığı gibi görevleri yürütür. Yine sosyal hizmet alanında çalışan psikologlar sosyal desteğe ihtiyaç duyan aile ve çocuklar için danışmanlık hizmeti verir. Emniyet müdürlüklerinde, ceza evlerinde, belediye ya da sosyal hizmetlere bağlı aile danışma merkezlerinde, adliye de denetimli serbestlik birimlerinde, aile ve çocuk mahkemelerinde kadrolu olarak çalışırlar, diğer mahkemelerde bilirkişilik yaparlar, okul ve dershanelerde, kreş ve anaokullarında, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde, trafik psikolojisi alanında faaliyet gösteren psikoteknik değerlendirme merkezlerinde, diyaliz merkezlerinde, özel hastane ve tıp merkezlerinde, fizik tedavi merkezlerinde, kısacası psikolojik destek gereken her alanda çalışabilmektedirler.
Dört yıllık temel psikoloji eğitimi üzerine, klinik alanda teorik ve uygulamalı bir yüksek lisans (master) derecesine sahip olan kişiler klinik psikolog unvanını kazanırlar. Psikoloji lisans mezunlarının klinik psikologların denetiminde çalışması gerekmektedir.
Klinik psikologlar, bireyin zihinsel, duygusal ve davranışsal durumunu etkileyen süreçleri geniş bir yelpazede ele almaktadırlar. Çocukluk, ergenlik, yetişkinlik veya yaşlılık dönemlerinde görülen dönemsel veya kronikleşmiş ruhsal sıkıntıları kapsayan bir alanda çalışırlar. Klinik psikologlar ölçme değerlendirme, tanı koyma, tedavi ve araştırma alanlarında görev almaktadır.
Tedavi sürecinde ise, bireye özgü farklı psikoterapi yaklaşımları esas alınmaktadır. Fakat klinik psikologlar ilaç ve benzeri herhangi organik sebepli tedavilerde bulunmamaktadır. Bununla beraber, klinik psikologlar, hastaneler, üniversiteler, klinik ve ruh sağlığı merkezleri gibi özel veya resmi kurumlarda çalışabilmektedirler.
Ülkemizde birçok kişi ve kurum psikiyatrist ve psikologların meslek tanımlarını yeterince bilmemektedir. Bu nedenle, bireyler ruh sağlığı alanında bir problem ile karşılaştıklarında hangi uzmana başvuracakları konusunda kararsızlık yaşamaktadır.
Psikiyatristler, altı yıllık tıp fakültesini tamamladıktan sonra psikiyatri alanında uzmanlık eğitimini almış hekimlerdir. Medikal eğitimin bir parçası olarak ilaç yazma yetkisine sahiptirler.
Klinik psikologlar, dört yıllık psikoloji lisans eğitimini alan, sonrasında ise psikoloji alt alanlarından biri olan klinik psikoloji alanında master/doktora derecesine sahip kişilerdir.
Ruh sağlığı alanında psikologlar ve psikiyatristler iş birliği kurarak çalışırlar. Başvuruda bulunan kişinin tanı, tedavi ve takibini ekip çalışması içerisinde yürütmektedirler.
Psikolojik danışma, psikolojik yardım ilişkileri konusunda yetiştirilmiş bir meslek erbabı tarafından, plan yapma, karar verme ve kişiler arası ilişkileri için yardım arayan kimsenin davranışlarını etkileyerek, o kimsede büyüyüp gelişme veya değişme sağlamak amacıyla, genel olarak insan tabiatı ve davranımına ait elimizde mevcut en son bilgi ve bulgulara dayanan, kendine özgü ilişkiler ve sözlü görüşmeler yoluyla yürütülen profesyonel bir yardım hizmetidir. (R. H. Byrne)
Üyesi ve Uluslararası Komite Başkanlığını Yürüttüğüm Amerikan Psikolojik Danışma Derneği (American Counseling Association) tarafından 1997’de kabul edilen profesyonel psikolojik danışma tarifi şöyledir: Ruh sağlığı, psikoloji ve gelişim ilkelerinin, bilişsel, duyuşsal, davranışsal ve etkileşimsel müdahale stratejileri aracılığıyla, bireyin iyi oluşu, kişisel ve meslek gelişimi ile patoloji konularını ele alacak şekilde uygulanmasıdır.
Psikolojik Danışma psikoloji biliminin bir uzmanlaşmış uygulama alanıdır. Alt alanlarından bazıları şunlardır; Evlilik, Çift ve Aile Danışmanlığı, Okul Psikolojik Danışmanlığı, Bağımlılık Danışmanlığı, Rehabilitasyon Danışmanlığı, Ruh Sağlığı Danışmanlığı, Kariyer Danışmanlığıdır. Ancak ülkemizde henüz psikolojik danışma mesleği Devlet Personel Başkanlığında tanımlanmamıştır. Psikolojik Danışma meslek yasası henüz yoktur. Meslek serbest olarak ancak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı Aile Danışma Merkezlerinde icra edilebilir.
Psikolojik Danışman, üniversitelerin “psikolojik danışmanlık ve rehberlik” alanında en az dört yıllık lisans eğitimi almış ve psikolojik danışma ve rehberlik mesleğinin alanları içerisindeki bilgili ve yetkin kişiyi tanımlamaktadır.
Sosyal hizmet, sosyal değişme ve kalkınmayı, sosyal içermeyi, insanların güçlendirilmesi ve özgürleşmesini hedefleyen uygulama temelli bir meslek ve akademik bir disiplindir. Sosyal adalet, insan hakları, ortak sorumluluk ve farklılıklara saygı sosyal hizmet için temeldir. Sosyal hizmet mesleği, insan ve toplum bilimleri ve yerel bilgiden oluşan eklektik bilgi temeli aracılığıyla insan refahını iyileştirmek için bireyleri ve sistemleri bir araya getirir (IFSW ve IASSW, 2014).
Sosyal hizmet bireylerin sosyal işlevselliğini sağlamaya ve geliştirmeye çalışır. Sosyal hizmetin misyonu, tüm insanları potansiyellerini tam olarak kullanabilir hale getirmek, yaşamlarını zenginleştirmek ve onların işlevsiz olmalarını önlemektir. Meslek olarak sosyal hizmet sorun çözme ve değişme üzerine odaklanır. Sosyal hizmetin amaçları, insanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini artırmak, insanlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayan sistemler ile insanları buluşturmak, insanın etkileşimde bulunduğu sistemler üzerine odaklanmak, sosyal politikanın geliştirilmesine ve ilerlemesine katkıda bulunmak, risk altındaki grupları güçlendirmek ve sosyal adaleti geliştirmek, profesyonel bilgi ve becerileri geliştirmek ve bunları sosyal hizmet uygulamasına aktarmaktır.
Sosyal hizmet uzmanı, üniversitelerin “sosyal hizmet” bölümünde en az dört yıllık lisans eğitimi almış ve sosyal hizmet mesleğinin alanları içerisindeki bilgili ve yetkin kişiyi tanımlamaktadır.
Sosyal hizmet uzmanının görevleri, müracaatçıların gereksinimlerini belirlemek, insan ve sosyal bilimler alanındaki kuramlardan yararlanarak birey, grup, çift/aile, topluluk ve toplumun sorunlarını çözmek, müracaatçı ve müracaatçı sistemi ile ilgili bilgi toplayarak sosyal inceleme ve değerlendirme raporları hazırlamak, profesyonel yardım ilişkisi kurmak ve sürdürmek, sosyal hizmet alanına dair araştırma yapmak ve mesleki literatürü yorumlama becerisi kazanmak, çatışan gruplar arasında aracılık ve müzakere yapmak, müracaatçı sistemini kaynak ve destek sistemleri ile bir araya getirme konusunda becerili ve yetkin olmaktır. Sosyal hizmet uzmanları farklı disiplinlerden yararlanır, müracaatçıların deneyimlerini de kullanır ve uygulamayı değerlendirir.
Sosyal hizmet uzmanları uygulamalarını sosyal hizmetin ilkeleri, değerleri ve etik kuralları çerçevesinde yürütür. İnsan hakları, sosyal adalet, eşitlik, bireysellik, gizlilik, insan onuru ve insana hizmet etme ilkelerini göz önünde bulundurur ve her türlü ayrımcılık ve ön yargılar ile mücadele eder (Çifci, 2016) .
Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Uzmanı; 0-12 yaş çocuklarının tüm gelişim alanlarına yönelik değerlendirmelerinin takibini, eğitim hizmetlerini dikkate alarak program yapan ve uygulayan, üniversitelerin dört yıllık lisans programlarının Çocuk Gelişimi ve Eğitimi bölümü mezunu profesyonellerdir. Ailelere çocuk gelişimi ve eğitimi alanında danışmanlık verir, hastanelerin çeşitli tedavi ve bakım bölümlerinde çocuğa duygusal destek verir. Örneğin: Ameliyata hazırlamak, hastanelerde bebek gelişimini takip eder, doğum öncesi ve sonrası annelik eğitimi verir, danışmanlık yapar, 0-18 yaş çocukların engel durumlarına göre bireysel ve grup programları hazırlar, gelişimlerini takip eder, engelli çocukların ailelerine rehberlik ve danışmanlık yapar, hastanelerin çocuk servislerinde çocukların gelişim alanlarını takip eder, hasta çocukların refakatçisi olan yakınlarını gelişim alanları ile ilgili bilgilendirir, çocuk yayınlarını ve çocuk televizyon programlarını hazırlar, çocuk yayınları, çocuk radyo, televizyon programlarında danışmanlık yapar, oyuncak sanayiinde danışmanlık yapar, çocuk tiyatrolarının hazırlanmasında danışmanlık yapar, çocuk ruh sağlığı merkezlerinde danışmanlık yapar, normal çocuklar için danışmanlık merkezi açar, bu merkezlerde çalışır.
Psikiyatri hemşireliği, insan davranışı teorilerinin uygulandığı daha çok davranışsal ve zihinsel becerilerin ön plana çıktığı hemşirelik uygulamalarının özel bir alanı olarak görülmektedir.
Ruh hastalıklarından korunmada sağlık eğitimi ve danışmanlık yapabilen sağlam ya da hastanın psikolojik durumunu anlayıp davranışlarını değerlendirebilen, psikolojik gereksinimleri kavrama yeteneği yüksek, hastaya gerekli bakım, rehberlik, rehabilitasyon ve desteği sağlayabilen, kişiler arası ilişkilerde bilgi ve becerisi olan hemşiredir.
Her ortamda bireyin, ailenin ve toplumun, hemşirelik süreci doğrultusunda ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliği girişimleri ile karşılanabilecek sağlık gereksinimlerini tanılayan, planlayan, uygulayan, değerlendiren, denetleyen ve tabip tarafından yazılı olarak verilen tedavileri uygulayan görevli ve yetkili sağlık personelidir.
Psikiyatri hemşireliği hizmetleri direkt ve indirekt bakımı içerir. ANA psikiyatri hemşireliği hizmetlerinin içeriğini şöyle belirlemiştir; terapötik ortamı korumak, Hastanın tedavi problemlerini çözmek için çalışmak, vekil ebeveyn rolü üstlenmek, hastanın sağlık problemlerini hafifletmek/çözmek için somatik terapileri kullanmak, ruh sağlığını etkileyen faktörlerle ilgili eğitim almak, sosyoekonomik durumları geliştirmek için değişimleri desteklemek, meslektaşlar için klinik süpervizyonu ve liderliği sağlamak, psikoterapi yapmak, sosyal ve toplum için ruh sağlığı hareketleriyle ilgilenmektir.
Güvenilir bir psikiyatrik ruh sağlığı hemşiresi bakım yönetimine yüksek derecede bir uzmanlık getirir ve büyük katkı sağlar. Bu bireylerin en önemli sorumlulukları; bir tedavi ekibi oluşturma ve sürdürme, ekibe eğitsel ve duygusal destek sağlama, organizasyon yapısında değişiklikler önerme ve bunları yürütme, hasta gereksinimlerine yanıt vermeleri için bürokrasiyi destekleme ve bilgilendirme, araştırma, meslekler arasında dayanışmayı sağlayarak sağlık hizmetleri uygulamalarının niteliğini ve sonuçlarını izlemeyi içerir. Klinik yönetici hemşirelere yönelik öneriler ise tedavinin odağını yeniden belirleme ve personeli uygulamalara yönelik eğitmeyi içerir
Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği alanında yüksek lisans eğitimini tamamlamış olmalıdır. Eğitim ve deneyim bir psikiyatri hemşiresinin uygulamalarında genel ya da uzman olarak rollerini belirler. Genel psikiyatri hemşiresi temel hemşirelik hazırlığını, özel olarak lisans derecesini almış, bilgi deneyim ve kaliteli bakımın mesleki standartlarını karşılayan hemşiredir. Bu hemşire hasta hemşire ilişkisi ile direkt ve endirekt bakımın sunulmasıyla hastane ortamlarında hastanın bakımının çoğunu sağlar. Bununla birlikte genel psikiyatri hemşiresi psikoterapi yapmaya hazır değildir. Uzman psikiyatri klinik hemşiresi mastır programını tamamlamış ve klinik deneyimleri süpervize edilmiş olan hemşiredir. Uzman psikiyatri hemşiresi, uygulamalarında derin bilgi birikimine, yeterliliğe ve beceriye sahiptir. Aynı zamanda profesyonel hemşirelik organizasyonu tarafından sertifikalandırılmış da olabilir. Bu uzman aynı zamanda toplum sağlığı merkezlerinde ve öncelikli bakımda bireysel, ailesel ve grup psikoterapilerini hastalarda ve ayaktan tedavi görenlerde yürütebilir. Uzman aynı zamanda öğretme, konsülte etme ve yönetmeyi içeren endirekt hizmetleri sağlayabilir, genel hastane ortamlarında ise bu hizmetleri psikiyatrik liyezon hemşiresi sağlar.
Ülkemizde psikiyatri hemşiresinin rolleri, görev, yetki ve sorumlulukları henüz oluşturulmaktadır. Psikiyatri hemşiresinin rolleri olarak yönetici, konsültan, hizmet içi eğitim, klinik uygulayıcı, araştırıcı, program değerlendirici, birincil bakım sağlayıcı, hasta ve acil sağlık bakım sisteminin diğer üyeleri arasında liyezon rolleri kabul edilebilir.
Psikiyatri Hemşireleri, Psikiyatri Klinikleri, Ruh Sağlığı Hizmetlerinin Yürütüldüğü Servisler, Poliklinikler, Okul, İşyeri, İlgili Vakıflar, Bakım Evleri, Evde Bakım Hizmetleri, Ayaktan Tedavi Üniteleri, Toplum Sağlığı Hizmetleri, Krize Müdahale, hapishaneler, Acil Girişim Üniteleri, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları/Psikoterapi ve Danışmanlık Merkezleri ve benzeri ruh sağlığı hizmeti gereken alanlarda çalışabilir.
Psikoterapi, bireylerin duygusal ve davranışsal sorunlarının çözümünü, ruh sağlıklarının geliştirilmesi ve korunmasını amaçlayan tekniklerin genel adıdır. Psikoterapi her zaman sadece tek tek bireyleri konu almaz, zaman zaman incelenen tüm bir ailenin etkileşimsel meseleleri zaman zamansa incelenen bir çiftin birbiriyle olan ilişkisindeki bazı sorunların ruh sağlığı temelindeki kökleri olabilir. Ruh-zihin sağlığına dair sorunların psikolojik, sosyolojik veya somatik boyutları olabilir.
Terim psiko ve terapi formlarından oluşur ki, psiko Yunanca psukhē "ruh, zihin"den, terapi ise Yunanca therapeia "iyileştirme"den türemiştir.
Psikoterapi, daha olgun ve uygun bir ruhsal denge sağlamak amacı doğrultusunda zihinsel ve duygusal bozukluk gösteren hastalarla düşünce ve duygu alışverişi kurularak yürütülen bir tedavi bilim ve sanatıdır. Psikiyatristler, Psikologlar, Psikolojik Danışmanlar, Sosyal Hizmet Uzmanları, Psikiyatri Hemşireleri, Çocuk Gelişimi Uzmanları psikoterapi yaparlar. Çok genel bir başlık altında söylemek gerekirse, duygusal çatışmaları çözümleyen, bu çatışmalardan doğan kaygı ve gerginlikleri, çökkünlükleri azaltan, ruhsal uyum düzeyini artıran, kişilerarası ilişkileri daha olgunlaştıran tüm teknik ve yöntemlere psikoterapi denilebilir.
Psikoterapi sürecinde terapist ile danışan arasında kurulan ilişki temel alınarak danışanın yaşadığı sorunlar üzerinde çalışılır. Sadece psikolojik rahatsızlık yaşayan kişiler değil, hayatının herhangi bir alanında tıkanıklık yaşadığını hisseden ve yaşamını daha anlamlı bir şekilde sürdürmek isteyen herkes psikoterapi sürecine girebilir. Psikoterapi, terapistin danışan adına neyin doğru olduğuna karar vermesi ya da nasıl değişeceğini söylemesi değildir. Psikoterapist kendi kuramsal bilgilerini ve uygulama becerilerini kullanarak; danışanın kendisini tanıması, hayatına dair farkındalıklar yaşaması, daha sağlıklı ilişkiler kurması ve yeni çözüm yolları geliştirebilmesi için danışana ışık tutar.
Psikoterapist nasıl olunur? -Psikoterapi eğitimleri Psikoterapist olabilmek için gereken psikoterapi eğitimleri kuruma göre farklılıklar gösterebilir. Psikoterapi öğrencileri terapist olmak için belli eğitimlerden geçerler. Teorik eğitimden sonra bir süpervizörün gözetiminde vaka görürler. Başarıyla tamamlayanlar psikoterapist olurlar.
İşte yukarıda bahsettiğim tüm bu uzmanlar ruh sağlığı alanının birer çalışanlarıdır. Yetkileri, sorumlulukları ve sınırlılıkları farklılık gösterir. Bu kadar farklı ve kompleks uzmanlık alanları gerektiren ruh sağlığı alanında, hiçbir eğitim alt yapısı olmadan fütursuzca bu kadar rahat boy göstermek, depresyonu şu kadar seansta falanca terapiyle iyileştiriyoruz demek kanaatimce cinayettir, dolandırıcılıktır. Terapi de Sevgili Hocam Dr Brian Canfield’in hep tekrarladığı bir şey vardır “Zarar verme!”. Mesleki yeterliliğimizi, sınırlarımızı bilirsek ruh sağlığı hizmeti amacına uygun yapılır. Her meslek kendi örgütlülüğünü ve kendi meslek odasını oluşturursa bu kaotik ortam da azalır. Bağımsız denetimle çürük elmalar ayıklanır.
Yayın hayatına başlayan gazetemiz Demokrat Gündem’in sessiz çoğunluğun sesi olması dileğiyle ruh sağlığınızı ruh sağlığı çalışanlarına emanet ediniz diyorum.
News