Özel gereksinimli bireyler için sınav uygulamaları

Özel gereksinimli bireylere uygulanan lise ve üniversite sınavları, bireylerin engel durumlarına ve ihtiyaçlarına göre uyarlanmalıdır. Bu uyarlamalar, fırsat eşitliğini sağlamak amacıyla yapılır ve şu başlıklar altında toplanabilir:

1. Fiziksel ve Mekânsal Düzenlemeler

Erişilebilir sınav salonları: Tekerlekli sandalye kullanan bireyler için uygun girişler, asansörler ve geniş çalışma alanları sağlanmalıdır.

Sessiz ve dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırılmış ortamlar: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ya da otizm spektrum bozukluğu (ASD) gibi durumları olan bireyler için ayrı veya daha sakin odalar sunulmalıdır.

Görme engelliler için uygun materyaller: Braille alfabesiyle yazılmış sorular, büyük puntolu metinler veya sesli okuma seçenekleri olmalıdır.

2. Zaman Uyarlamaları

Ek süre tanınması: Disleksi, DEHB veya fiziksel engeller nedeniyle yavaş yazan adaylara ek süre verilmelidir.

Ara verme hakkı: Kronik sağlık sorunları veya dikkat sorunları yaşayan bireylere sınav sırasında belirli aralar sağlanmalıdır.

3. Teknik Destek ve Yardımcı Araçlar

Okuyucu veya işaretleyici desteği: Görme engelli veya yazma güçlüğü çeken adaylara bir gözetmen tarafından soruların okunması veya cevaplarının yazıya geçirilmesi sağlanabilir.

Bilgisayar veya sesli okuma yazılımları: Motor beceri zorlukları olan bireyler için klavye ile cevap yazma imkânı veya ekran okuyucu programlar kullanılabilir.

İşitme engelliler için destek: İşaret dili tercümanı veya yazılı metin desteği sunulabilir.

4. Değerlendirme ve Soru Formatı Uyarlamaları

Sade ve anlaşılır dil kullanımı: Zihinsel engeli veya öğrenme güçlüğü olan bireyler için karmaşık dil ve uzun cümlelerden kaçınılmalıdır.

Alternatif sınav formatları: Özel gereksinimli öğrenciler için çoktan seçmeli yerine açık uçlu, proje bazlı veya sözlü değerlendirmeler yapılabilir.

5. Psikolojik ve Rehberlik Desteği

Bireysel danışmanlık ve yönlendirme: Kaygı bozukluğu veya özel öğrenme güçlüğü olan bireyler için sınav öncesinde psikolojik destek sunulmalıdır.

Esneklik ve bireysel ihtiyaçların dikkate alınması: Her bireyin ihtiyacı farklı olduğu için kişiye özel sınav uyarlamaları yapılmalıdır.

Bu tür düzenlemeler, özel gereksinimli bireylerin akademik başarılarını daha adil bir şekilde değerlendirmeye yardımcı olur ve eğitimde eşitlik ilkesini destekler.

Ancak tüm bu bilgilerin teorikten pratiğe geçtiği görmekte miyiz sorusunun cevabı muallakta kalan bir konudur. Lise düzeyindeki kaynaştırma sınıfları kesinlikle olması gerektiği gibi sıkı bir takip içinde düzenlenmemekte ve özel gereksinimli öğrencilerin ‘kaynaştırılması’ noktasında büyük eksiklikleri içinde barındırmaktadır.

Üniversite düzeyindeki bireyler içinse sadece fiziksel engeli olan kişiler için (görme, duyma ya da hareket problemi olan kişiler) belirli mevzuatlar uygulanmakta; ancak zihinsel engeli olan öğrenciler için yeterli çaba gösterilmemektedir. Engelin zihinsel olmasının fiziksel olmasından bir farkı olmamakla birlikte kişinin görebiliyor, duyabiliyor ve hareket kısıtlaması olmadan hayatına devam edebiliyor oluşu özel gereksinimli bireyler ile aynı sınava tabi tutulmasına anlamına gelmemektedir. Kısa bir örnek verecek olursak tekerlekli sandalyede olan bir öğrencinin sandalyesi olmadan 4. kattaki bir dersliğe gidememesi verilebilir. Veyahut görme engeli olan birinin soruları Braille alfabesi olmadan soruları okuma şansının olmaması da buna bir örnektir.

Mevzuatın zihinsel engel için rapor bulunsa dahi aynı sınavda ısrarcı oluşu akademik başarıyı etkilemesi dışında kişinin adaptasyon çabasını boşa çıkarmakta ve kendini soyutlama isteğini artırmaktadır.

Yapılacak ufak bir müdahale ile bu bireylere uygun bir şekilde hazırlanan sınavlar bu ciddi problemi çözüme kavuşturacaktır. Bunlar arasında şık sayısının azaltılması, doğru-yanlış uygulamasının sınava eklenmesi, ders notunun ödev ile desteklenmesi, sorulan sorunun kısa ve öz bir biçimde sorulması ya da muhakeme yetisi düşük öğrenciler için sözlü bir sınav uygulanması yer almaktadır.

Bireyin bu metotlar ile sınavdan yeteri kadar not alabileceği bilinen bir gerçektir. Zihinsel engelin öğrenme sürecinde bir engel olduğu bilinmekte; ancak doğru uygulamalar ile kişinin öğrenebildiğini görmesi o bireyi rahatlıkla topluma kazandırabilir.